Ελληνικά Υπερωκεάνια (1907-1977). Μια εποχή που κράτησε 70 χρόνια

Τα υπερωκεάνια είναι μια κατηγορία επιβατηγών πλοίων και ονομάσθηκαν έτσι επειδή ήταν ικανά λόγω μεγέθους και κατασκευής να διαπλέουν ωκεανούς μεταφέροντας επιβάτες. Η περίοδος της υπερωκεανίου ναυτιλίας διήρκεσε από τα τέλη του 19^ου μέχρι περίπου τα μέσα του 20^ου αιώνα.

Στην Ελλάδα το κίνητρο των επιχειρηματικών προσπαθειών για τη ναυπήγηση ή απόκτηση υπερωκεανίων ήταν το ελληνικό μεταναστευτικό ρεύμα, το οποίο από τη δεκαετία του 1890 είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις, λόγω της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τη χώρα.

Διαφημιστική αφίσα της Εθνικής Ατμοπλοΐας της Ελλάδος για πλοία της γραμμής της Αμερικής. Συλλογή ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. 

Οι Έλληνες μετανάστες που έφευγαν για να βρουν την τύχη τους στον Νέο Κόσμο (Αμερική) ή την Αυστραλία ήταν αναγκασμένοι να μεταφέρονται στα λιμάνια της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης, Αμβέρσα, Βουλώνη, Χάβρη, Χερβούργο κ.λ.π. και από εκεί να φεύγουν για το μεγάλο ταξίδι με υπερωκεάνια ξένων εταιρειών.   

 

Υπερωκεάνιο Θεμιστοκλής. Υδατογραφία Μανώλη Κουλουκουντή. Συλλογή Ν.Μ.Ε.

Ο πρώτος Έλληνας εφοπλιστής που ασχολήθηκε με την υπερωκεάνια ναυτιλία ήταν ο Ανδριώτης Δημήτριος Μωραΐτης, ο οποίος αφού συγκέντρωσε τα απαραίτητα κεφάλαια ίδρυσε την εταιρεία «Ελληνική Υπερωκεάνιος Ατμοπλοΐα» και έβαλε παραγγελία στη Μεγάλη Βρετανία δύο υπερωκεάνια, τα Μωραΐτης και Αθήναι. Τον Ιούνιο του 1907 το Μωραΐτης, μεταφορικής ικανότητας 1.700 επιβατών, έκανε το παρθενικό του ταξίδι Πειραιάς – Νέα Υόρκη.

Η πρώτη αυτή ελληνική προσπάθεια για τη δημιουργία υπερατλαντικής γραμμής δεν είχε ευτυχή κατάληξη γιατί το 1908 η Ελληνική Υπερωκεάνιος Ατμοπλοΐα χρεοκόπησε εξ αιτίας του ανταγωνισμού των ξένων εταιρειών.

Διάδοχος εταιρεία ήταν η Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα (Greek Line) με μετόχους τους αρχικούς δανειστές του Μωραΐτη και Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου τον Ιωάννη Ευταξία, Διοικητή της Τράπεζας Αθηνών.

Φωτογραφία εποχής. Αρχείο Α.Ι.Τζαμτζή.

Η νέα εταιρεία είχε στο δυναμικό της δύο υπερωκεάνια το Μωραΐτης που μετονομάσθηκε σε Θεμιστοκλής και το νεότευκτο Αθήναι που το είχε παραγγείλει ο Μωραΐτης.

Και η νέα όμως εταιρεία είχε την τύχη της πρώτης. Τα δυσβάσταχτα οικονομικά βάρη, η έλλειψη οργάνωσης και προγραμματισμού, η απειρία στο καινούργιο πεδίο που δημιουργούσε το υπερατλαντικό ταξίδι, την οδήγησαν στη χρεοκοπία, παρά το αναμφισβήτητο πλεονέκτημα που προσέφερε στους Έλληνες επιβάτες να μπορούν να μιλούν και να συνεννοούνται με το πλήρωμα στη γλώσσα τους. Η Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα απορροφήθηκε το 1912 από την Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος (National Greek Line) που ίδρυσε ο επίσης Ανδριώτης εφοπλιστής Λεωνίδας Εμπειρίκος με τα τρία αδέλφια του.

Η εταιρεία τους κυριάρχησε για 30 χρόνια (1908 – 1937) στον χώρο της υπερωκεανίου ναυτιλίας. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αφ’ ενός οι πολεμικές αντιξοότητες, αφ’ ετέρου οι εσωτερικές πολιτικές διαφωνίες ταλάνισαν την εταιρεία που έχασε και μέρος του δυναμικού της από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Παρά τις όποιες προσπάθειες δεν κατέστη δυνατή η διάσωση της εταιρείας και τελικά διαλύθηκε το 1937.

Το διάστημα από το 1930 έως το 1939 έγιναν διαπραγματεύσεις μεταξύ του Δημοσίου και των ενδιαφερομένων προκειμένου να ανασυσταθεί η γραμμή Ελλάδα – Η.Π.Α. Τελικά επελέγη ο Οίκος των αδελφών Γουλανδρή με τον οποίον υπεγράφη σχετική σύμβαση. Εις εκτέλεση της συμφωνίας η εταιρεία Greek Line απέκτησε το Υπερωκεάνιο Νέα Ελλάς που πραγματοποίησε το παρθενικό του ταξίδι από τον Πειραιά για τη Νέα Υόρκη στις 19 Μαΐου του 1939. Αργότερα, το 1953 προστέθηκε στο δυναμικό της εταιρείας το σύγχρονο υπερωκεάνιο Ολυμπία και το 1965 το Άννα Μαρία. Η εταιρεία διαλύθηκε οριστικά το 1975.

Η καθέλκυση του υπερωκεανίου Ολυμπία της Greek Line στο ναυπηγείο Alexander Stephens &Sons στη Γλασκώβη της Σκωτίας το 1953. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

Την περίοδο 1953-1964 το ελληνικό Δημόσιο  προχώρησε σε σύναψη σύμβασης με την Home Lines του Ευγένιου Ευγενίδη, με τον οποίο και συμφώνησε τη δρομολόγηση του υπερωκεανίου Βασίλισσα Φρειδερίκη  για την κάλυψη της γραμμής επικοινωνίας με την Η.Π.Α. Αυτή ήταν και η τελευταία σύμβαση του ελληνικού Δημοσίου για την κάλυψη της υπερατλαντικής γραμμής, δεδομένου ό,τι την εποχή εκείνη άρχισε να παρατηρείται δραματική μείωση των επιβατών της υπερωκεανίου επιβατικής ατμοπλοΐας, λόγω του ανταγωνισμού με τις αεροπορικές εταιρείες.

Αναμνηστική φωτογραφία υποδοχής επί του Νέα Ελλάς του δημάρχου της Νέας Υόρκης. Από αριστερά, Ο Ι.Λ.Γουλανδρής, πρόεδρος της Greek Line, ο V.Inpelleferi, δήμαρχος Νέας Υόρκης, ο Στ. Πολέμης, πλοίαρχος του Νέα Ελλάς και ο Cavaragh, Commissioner of Marinee της Νέας Υόρκης. Αρχείο Α.Ι.Τζαμτζή.

Γραμμή Αυστραλίας

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο παρατηρήθηκε μεταναστευτικό κύμα προς την Αυστραλία. Οι Έλληνες μετανάστες ταξίδευαν με ξένων συμφερόντων υπερωκεάνια, βρετανικά και ιταλικά κυρίως, μέχρι το 1947. Τότε οι Ελληνικές Μεσογειακές Γραμμές (ΕΛ.ΜΕ.Σ.) δρομολόγησαν στη γραμμή τα Κυρήνεια και Τασμανία, που ταξίδευαν μέχρι το 1955, οπότε η εταιρεία αναγκάσθηκε να διακόψει τη γραμμή.

Επιβάτες του Υ/Κ Βασίλισσα Φρειδερίκη με τον πλοίαρχο Κ. Κοντογιάννη σε αναμνηστική φωτογραφία. Αρχείο Α.Ι.Τζαμτζή.

Τον Δεκέμβριο του 1959 οι αδελφοί  Χανδρή εγκαινίασαν τη γραμμή Πειραιάς-Αυστραλία με το υπερωκεάνιο Πατρίς. Η εταιρεία αυτή παρά τον σκληρό ανταγωνισμό ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα και πρόσθεσε στο δυναμικό της τα υπερωκεάνια Βρεττάνη, Ελληνίς, Αυστραλία,  Αμερικανίς, Βρετανία και Aτλαντίς. Το 1967 όταν έκλεισε η διώρυγα του Σουέζ και τα πλοία ήταν υποχρεωμένα να κάνουν τον γύρο της Αφρικής, ο οίκος Χανδρή καινοτόμησε προωθώντας τους επιβάτες του αεροπορικώς στο Τζιμπουτί και από εκεί, τους μετέφερε με τα υπερωκεάνιά του, στην Αυστραλία. Παράλληλα, τα πλοία του δρομολογούσαν κρουαζιέρες στην Αυστραλία και στον Γύρο του Κόσμου.

Το υπερωκέανιο Κυρήνεια. Φωτογραφικό αρχείο ΝΜΕ.

Το τέλος όμως των υπερωκεανίων ήταν πλέον γεγονός. Οι αεροπορικές μεταφορές με τα χαμηλότερα ναύλα και τις λιγότερες ώρες ταξιδιού εκτόπισαν τις θαλάσσιες. Οι γραμμές του Βορείου Ατλαντικού, της Μεσογείου και της Αυστραλίας υπέκυψαν η μία μετά την άλλη. Ο οίκος Χανδρή συνέχισε τα δρομολόγια Ευρώπη-Αυστραλία μέχρι το τέλος του 1977, οπότε το Αυστραλία έκανε το τελευταίο του ταξίδι. Έτσι, έπεσε η αυλαία για τα ελληνικά υπερωκεάνια.

Το τέλος των συγκοινωνιών που εκτελούνταν από τα μεγάλα και όμορφα υπερωκεάνια δεν σημαίνει ότι επέφερε και το τέλος των πλοίων αυτών καθώς ένας νέος τομέας της επιβατηγού ναυτιλίας έκανε πλέον την εμφάνισή του, ο τομέας της κρουαζιέρας.       

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πρόεδρος ΝΜΕ