Το πρώτο ελληνικό Καταδυόμενο 
(τύπου NORDENFELT)

H Ελλάδα, χώρα κατεξοχήν ναυτική, μετά την Επανάσταση του 1821 και αφού απέκτησε την ανεξαρτησία της ενδιαφέρθηκε για την οργάνωση και ανάπτυξη του Πολεμικού Ναυτικού της σε όλους τους τομείς.

Η νεοσύστατη ελληνική πολιτεία έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η ναυτική ισχύς αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο για την ασφάλεια και την ανεξαρτησία της, σε περίοδο μάλιστα όπου οι γεωπολιτικές αναστατώσεις στην περιοχή ήταν σε εξέλιξη, παρακολουθούσε τις εξελίξεις στον τομέα των ναυτικών κατασκευών, επιδιώκοντας να βρίσκεται στην πρωτοπορία, σε όση έκταση επέτρεπαν οι δυνατότητες του νέου κράτους, ώστε να έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των γειτόνων της.

Η Ελλάδα το 1880 βρισκόταν στις παραμονές πολέμου με την Τουρκία, λόγω της μεγάλης εντάσεως των ρωσοτουρκικών σχέσεων. Συνέπεσε δε την εποχή εκείνη, η Ελλάδα να βρίσκεται σε πολύ στενές σχέσεις με τον οίκο Nordenfelt λόγω της αγοράς από αυτόν μυδραλιοβόλων και πυρομαχικών. Οι Έλληνες Αξιωματικοί της επιτροπής παραλαβής εξέτασαν και έλαβαν ακριβείς πληροφορίες για το νέο υποβρύχιο και τους όρους αγοράς του.

Έτσι το 1884 μόλις λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, το Ελληνικό Ναυτικό απέκτησε για πρώτη φορά υποβρύχιο. Το τότε καταδυόμενο ήταν ένα μικρό «καταδυόμενο» σουηδικής κατασκευής τύπου NORDENFELT Ι.

Ο σουηδός ναυπηγός και βιομήχανος Thorsten Nordenfelt είναι ο εφευρέτης του περίφημου πολυβόλου, το οποίο φέρει το όνομά του, και ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους και τολμηρότερους βιομηχάνους της εποχής του εις τα είδη του πολεμικού εμπορίου. Ο T. Nordenfelt κατασκεύασε ένα υποβρύχιο, που επίσης πήρε το όνομά του, ονομάστηκε NORDENFELT και είχε σύστημα πρόωσης το βελτιωμένο σύστημα του άγγλου Garett.

Κάτοψη, πλάγια όψη και τομή του Nordenfelt. (N.E., te;yxow 231)

Το σκάφος αυτό ήταν σχήματος περίπου ατρακτοειδούς, είχε ολικό μήκος 21 μέτρα, διάμετρο κατά το μέγιστο νομέα 3,64 μέτρα και εκτόπισμα εν καταδύσει 60 τόνων. Ήταν κατασκευασμένο από χαλύβδινα ελάσματα των 5 χιλιοστομέτρων, τη δε εγκάρσια σύνδεσή τους την αποτελούσαν κυκλικές σιδερογωνιές τοποθετημένες σε μορφή νομέων, ανά μέτρο κατά μήκος του υποβρυχίου.

Η κινητήριος μηχανή του που έστρεφε την έλικα ήταν ιπποδυνάμεως 100 ίππων και είχε τροφοδοσία από συνήθη κυλινδρικό ατμολέβητα για την κίνηση του υποβρυχίου στην επιφάνεια της θάλασσας, η οποία του προσέδιδε μέγιστη ταχύτητα 9 μιλίων την ώρα. Η διάταξη της εστίας του λέβητα ήταν έτσι ώστε να μπορεί να κλείνει αεροστεγώς, για να εμποδίζεται η είσοδος των αερίων, από την καύση, στο εσωτερικό του σκάφους.

Σε ό,τι αφορά στην εν καταδύσει λειτουργία της μηχανής, αυτή γινόταν με υπέρθερμο νερό αποθηκευμένο μέσα σε ειδικές δεξαμενές χωρητικότητας 30 τόνων. Οι δεξαμενές αυτές συγκοινωνούσαν με λέβητα, αλλά χρειάζονταν χρονικό διάστημα τουλάχιστον 12 ωρών για την απαιτούμενη πίεση και θερμοκρασία. Έτσι το υποβρύχιο, του οποίου η ακτίνα ενεργείας στην επιφάνεια της θάλασσας ήταν περίπου 200 μίλια, μπορούσε με τον ατμό ο οποίος εξακολουθούσε να παράγεται και μετά τη σβέση των πυρών, να διανύει 30-40 μίλια εν καταδύσει. Το νερό των δεξαμενών μπορούσε σε κατάσταση ανάγκης να κενωθεί ακαριαία για μεγαλύτερη ασφάλεια του υποβρυχίου.

Το βάρος του NORDENFELT ήταν πάντοτε μικρότερο του βάρους ίσου όγκου θαλασσινού νερού, η δε κατάδυση αυτού γινόταν όχι, ως συνήθως συμβαίνει σήμερα, με αύξηση του βάρους του αλλά με τη βοήθεια δύο μικρών ελίκων με κατακόρυφους άξονες τοποθετημένους επί του διαμήκους επιπέδου του σκάφους στα δύο του άκρα. Ειδικός ρυθμιστής αποτελούμενος από υδροστατικό έμβολο δεχόμενο την πίεση του θαλασσινού νερού και ανταγωνιστική πίεση ελατηρίων εντεινόμενων κατά βούληση ανάλογα του βάθους εις το οποίο έπρεπε να πλεύσει το υποβρύχιο, κανόνιζε την ποσότητα ατμού, έτσι ώστε με αυτόματη αυξομείωση της ταχύτητάς των οι έλικες συγκρατούσαν το υποβρύχιο στο ίδιο πάντοτε καθορισμένο βάθος.

Η κατάδυση του NORDENFELT γινόταν ως εξής: Αναδιπλωνόταν επί του καταστρώματος η καπνοδόχος και το κατώτερο στόμιο αυτής, που συγκοινωνούσε με τον καπνοθάλαμο του λέβητα εφράσσετο με στεγανή θυρίδα. Όμοια εφράσσετο ερμητικά με το σιδερένιο κάλυμμά του και ο πυργίσκος που χρησίμευε σαν κάθοδος και ο οποίος έφερε περιφερειακά κυκλικές παραφωτίδες από παχύ κρύσταλλο, σχηματίζοντας έτσι θόλο εντός του οποίου ο Κυβερνήτης μπορούσε να εισάγει το κεφάλι του μέχρι των ώμων και να βλέπει όταν το σκάφος έπλεε σε κατάσταση ημικατάδυσης.

Η πλώρη του υποβρυχίου κατέληγε σε ρύγχος προορισμένο για την κοπή συρματόσχοινων ή άλλων εμποδίων που χρησιμοποιούσαν τα πολεμικά της εποχής εκείνης για να προστατεύονται από τις νεοεμφανισθείσες τότε τορπίλες. Ο οπλισμός του αποτελείτο από μία τορπίλη πάνω στο κατάστρωμα πο«εξωθείτο» με ειδική μηχανική διάταξη. Το πλήρωμά του αποτελείτο από τέσσερις άνδρες που εκτελούσαν χρέη κυβερνήτη, θερμαστή, μηχανικού, τορπιλητή κ.λπ. Το σκάφος δεν είχε πηδάλιο. Οι χειρισμοί γινόταν με μία έλικα που έστρεφε ανάλογα προς την κατάλληλη θέση σαν τις σημερινές εξωλέμβιες.

Οι βασικές τελικές δοκιμές του NORDENFELT έγιναν στο Landskrona και συγκεκριμένα στη λίμνη Malar της Σουηδίας από 21 έως 25 Σεπτεμβρίου 1885 με πολύ μεγάλη επισημότητα και με παρουσία εστεμμένων και αντιπροσωπειών από όλη την Ευρώπη, τη Βραζιλία και την Ιαπωνία. Οι δοκιμές αυτές αποτέλεσαν σταθμό στην ιστορία των υποβρυχίων γιατί για πρώτη φορά συνδυαζόταν:

α. Ο ατμός ως η μοναδική κινητήρια δύναμη.

β. Κατάδυση με μηχανικά μέσα και

γ. Οριζοντιότητα εν καταδύσει με αυτόματη ενέργεια των πρωραίων οριζοντίων πηδαλίων.

Πλην όμως, οι πιο πάνω δοκιμές δεν στέφθηκαν από πλήρη επιτυχία, αφενός λόγω κακοκαιρίας κατά τη διάρκεια της δεύτερης μέρας των δοκιμών, η οποία έγινε αφορμή βλάβης του ενός πτερυγίου του πρωραίου πηδαλίου από πρόσκρουση σε άλλο πλοίο, και αφετέρου λόγω ατυχήματος του μηχανικού κατά την τέταρτη ημέρα οπότε το υποβρύχιο με πλήρωμα τους δύο υπόλοιπους άνδρες εξετέλεσε μόνο λίγες καταδύσεις μικρής διάρκειας και ταχύτητας. Συγκεκριμένα μπόρεσε να πλεύσει υποβρύχια και να παραμείνει εν καταδύσει σε βάθος 16-17 μέτρων επί περίπου τρεις ώρες.

Το υποβρύχιο NORDENFELT έφτασε στον Πειραιά στις 13 Ιανουαρίου 1886 με το αγγλικό ατμόπλοιο Toledo. Τα τεμάχιά του παραδόθηκαν για συναρμολόγηση στο τότε μηχανουργείο και ναυπηγείο «ΤΖΩΝ ΜΑΚ ΔΟYΑΛΛ και ΒΑΡΒΟΥΑΡ» (1)  που λειτουργούσε στον Πειραιά κοντά στην ακτή Αλών.

Το λογότυπο της εταιρείας που συναρμολόγησε σττην Ελλάδα το Nordenfelt. (ΠΛΩΤΩ, σελ. 454)

Οι δοκιμές σύμφωνα με τους όρους αγοράς έγιναν στον φαληρικό όρμο στις 14 Μαρτίου 1886 ενώπιον επιτροπής που είχε οριστεί από τον υπουργό Ναυτικών Γ. Μπούμπουλη και αποτελείτο από τον Αντιπλοίαρχο Μάρκο Βίτσαρη ΒΝ, τον Πλωτάρχη Κοσμά Ζώτο ΒΝ και από δύο ιδιώτες μηχανικούς. Αρκετός κόσμος παρακολούθησε το θέαμα από την ακτή και κατεπλάγει από το γεγονός ότι το σκάφος παρέμεινε εν καταδύσει (πιθανώς με επικάθηση στο βυθό) από το μεσημέρι μέχρι το απόγευμα (επί εξάωρο).

Χρησιμοποίηση τορπίλης δεν έγινε γιατί δεν είχε σταλεί από τη Σουηδία ένα ειδικό μηχάνημα. Παρ’ όλα αυτά όμως στα μέλη της επιτροπής δημιουργήθηκαν αμφιβολίες για την ασφάλεια του πληρώματος από την έκρηξη της τορπίλης, η οποία δεν εξεσφενδονιζόταν αλλά «εξωθείτο» από ειδικό μηχάνημα για να προσκρούσει στο στόχο της.

Από αυτά όμως, αποφασιστική σημασία για την τύχη του υποβρυχίου είχε: ότι ο θόλος του έφραζε με δυσκολία και χρειαζόταν πολύ χρόνος για να καταδυθεί και η θερμοκρασία μέσα στο υποβρύχιο ήταν αφόρητη.

Το Nordenfelt εν αποθέσει στην ακτή Αλών στον Πειραιά. (Συλλογή ΔΥ).

Πιο κάτω παρατίθενται αποσπάσματα από τη σχετική ειδησεογραφία και σχόλια του αθηναϊκού Τύπου, που ελήφθησαν από την εφημερίδα «Ακρόπολις», και που δίνουν συμπληρωματικά στοιχεία για το NORDENFELT I, όπως καταγράφονται από τον Πλοίαρχο Διονύσιο Ζέπο ΒΝ σε άρθρο του στο περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση». (2)

«4-1-1886: Μέχρι της Κυριακής θέλει καταφθάσει διά του Αγγλικού ατμοκίνητου “Τολέδο” το υποβρύχιον πλοίον του Νόρδενφελτ, ούτινος δοκιμαί γενήσονται ενώπιον Επιτροπής…

12-1-1886: Αφού ο κ. Νόρδενφελτ και ο αντιπρόσωπός του εξήντλησαν τον Φιλελληνισμόν των πωλήσαντες εις την κυβέρνησίν μας επί δοκιμή το υποβρύχιόν των, έκλεισαν συμφωνίας και με την Τουρκικήν Κυβέρνησιν διά δύο υποβρύχια μεγαλύτερα του ιδικού μας…

13-1-1886: Εκομίσθη τέλος και το υποβρύχιον “Νόρδενφολτ” διά του οποίου ο εφευρέτης διά του κ. Ρους έσπευσε να εφοδιάση και την Τουρκίαν. Το κομισθέν εις Πειραιά μεταφέρεται εις το εργοστάσιον του κ. Τζων Μακ Δόναλ όπου θα συνενωθώσιν τα τεμάχια αυτού…

22-1-1886: Την προσεχή εβδομάδα θα γίνωσι αι δοκιμαί…

24-1-1886: Το κομισθέν υποβρύχιον “Νόρδενφελτ” κατά την “Πρόνοιαν” έχειν 94 ποδών μήκος και 6 ποδών πλάτος εν τω μέσω. Κατά τας γενομένας δοκιμάς το υποβρύχιον δύναται να βυθισθή μέχρι 16 ποδών υπό την θάλασσαν και να μένη επί έξι (6) ώρας εν αυτή χωρίς να πάθωσι εξ ελλείψεως αέρος οι εν αυτώ. Η ταχύτης του είναι 9 μιλίων την ώραν. Εάν επιτύχωσι τα εντός της προσεχούς εβδομάδος γενησόμενα πειράματα καταφανής είναι η χρησιμότης του πλοίου, όπερ κινούμενον χωρίς να δίδη σημείον υπάρξεως δύναται να εκσφενδονίση τορπίλας κατ’ εχθρικών πλοίων, να εισδύη εις λιμένας και να καθιστά άχρηστα τα τελειώτερα συστήματα των υποβρυχίων εκκρηκτικών μηχανημάτων. Ρυμουλκούμενον το πλοίον τούτο μεταφέρεται όπου παρίστανται ανάγκη. Η αξία του είναι 9 χιλιάδων Αγγλικών Λιρών.

25-1-1886: Χθες ενώπιον πολλού πλήθους εγένετο καθέλκυσις εν Πειραιεί του υποβρυχίου Νόρδενφελτ… Μεσολαβεί την 4-2-1866 ασθένεια του κ. Ρους, μηχανικού αποσταλέντος μετά του Αρχιμηχανικού κ. Γκάρρετ υπό του εργοστασίου Nordenfelt, όπως αμφότεροι επιστατήσωσιν εις δοκιμάς.

12-3-1886: Προχθές εξετέλεσε τον πρώτον πλουν του το υποβρύχιον “Νόρδενφελτ” παραυρεθέντος και του κ. Ρους…

14-3-1886: Καθορίζεται Επιτροπή παρακολουθήσεως δοκιμών, εκ του Αντιπλοιάρχου Μ. Βιτσάρη, Πλωτάρχου Κ. Ζώτου, Αρχιμηχανικού Σ. Γιαλούση και Καθηγητού Τιμ. Αργυροπούλου.

15-3-1886: Χθες αι επίσημαι δοκιμαί ήρξαντο πλήρης μυστικότητος…

16-3-1886: Ευάρεστον αποτέλεσμα. Το πλοίον καταβυθίζεται τω όντι και πλέει υπό την θάλασσαν, προσκολλάται εις τους πυθμένας των πολεμικών σκαφών… Μένει να αποδειχθεί εάν δύναται να πλέει υπό την θάλασσαν επί 6 ώρας… Επίσης θα δοκιμασθή η εκσφενδονιστική μηχανή…

19-3-1886: Επέτυχον πληρέστατα. 4 άνδρες είχον εν αυτώ ερμητικώς κλεισθή… Εις τους εγκλεισθέντας ήτο και ο Αρχιμηχανικός κ. Γκάρρετ.

22-3-1886: Διαφωνία μεταξύ Επιτροπής και αντιπροσώπων Νόρδενφελτ ως προς την ταχύτητα του σκάφους…

1-4-1886: Το υποβρύχιον δεν διανύει πλέον των 2,5 μιλίων υπό την επιφάνειαν ενώ κατά τους όρους ώφειλε να διανύση 8,5… 

Ηκολούθησαν νέαι διαφωνίαι μεταξύ Επιτροπής και των αντιπροσώπων του εργοστασίου

Nordenfelt και νέα πειράματα άτινα απέδειξαν τα πολλαπλά μειονεκτήματα του υποβρυχίου τούτου, το οποίον τελικώς εγκαταλείφθη. Τα αποτελέσματα αυτά κρίθηκαν από την επιτροπή ως μη ανταποκρινόμενα στους όρους του συμβολαίου αγοράς και τελικά δεν παρελήφθη και η αγορά του ματαιώθηκε».

Το υποβρύχιο NORDENFELT πάντως δεν επέστρεψε ποτέ στη Σουηδία, αλλά ούτε και εντάχθηκε στη δύναμη του Ελληνικού Στόλου. Εγκαταλείφθηκε στον Πειραιά και σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Υποναυάρχου Ι. Θεοφανίδη ΒΝ και του Διευθυντή της Φαρικής Υπηρεσίας Πλοιάρχου και Ακαδημαϊκού Στ. Λυκούδη, το κουφάρι του παρέμεινε για πολλά χρόνια στην ακτή Αλών μέχρις ότου η επέκταση του σχεδίου της πόλης του Πειραιά το εκτόπισε από εκεί για να το παραδώσει στη σφύρα του διαλυτή.

Σουηδικό Υ/Β τύπου Nordenfelt εν πλω εν επιφανεία.(Περιοδικό "Ιστορία Εικονογραφημένη, τ. 18, σελ. 151)

Εδώ είναι πολύ ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι το 1886 μετά την αγορά του πρώτου αυτού υποβρυχίου του οίκου Nordenfelt από την Ελλάδα ακολούθησε η Τουρκία με τοποθέτηση παραγγελίας δύο ιδίων τύπου υποβρυχίων μεγαλύτερων (160 τόνων) και με σημαντικές βελτιώσεις. Η παραγγελία πέτυχε με τη μεσολάβηση του αντιπροσώπου του οίκου Russ, ο οποίος είχε μετάσχει στις δοκιμές του ελληνικού υποβρυχίου και ο οποίος κατόρθωσε να πείσει τους Τούρκους ότι διέτρεχαν σοβαρότατο κίνδυνο μετά τον εφοδιασμό της Ελλάδας με το νέο υποβρύχιο.

Το τουρκικό υποβρύχιο Abdul Hamid κατά τη διάρκεα των δοκιμών του. (Από το διαδίκτυο)

Όπως και το ελληνικό, τα τούρκικα έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη σε τεμάχια και το ένα συναρμολογήθηκε εκεί και ονομάστηκε Abdul Hamid. Οι δοκιμές του υποβρυχίου αυτού έγιναν στις 5 Φεβρουαρίου 1887 πλησίον των ναυπηγείων Tashkizak στο Golden Horn. Εκτέλεσε τρεις επιτυχείς καταδύσεις και στην επιφάνεια πήγε καλά διανύοντας μερικές εκατοντάδες γυάρδες. Κατά την κατάδυση το σκάφος παρουσίασε ανεξέλεγκτο διαμήκη ευστάθεια, όταν δε εβλήθη η τορπίλη το υποβρύχιο απώλεσε τελείως σχεδόν την ευστάθειά του και το πλήρωμα δεινοπάθησε για να το επαναφέρει στην επιφάνεια. Επειδή, κατόπιν του συμβάντος αυτού κανένα πλήρωμα δεν δέχθηκε να καταδυθεί, το εν λόγω υποβρύχιο εγκαταλείφθηκε και ουδέποτε τέθηκε σε ενέργεια.

Παράλληλα, γνωρίζοντας η Ρωσία τις διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με τον οίκο Nordenfelt, με τη μεσολάβηση ενός νεαρού Έλληνα αντιπροσώπου ονόματι Βασιλείου Ζαχάρωφ πέτυχε στο τέλος του έτους 1887 να αγοράσει το NORDENFELT III. Ήταν αγγλικής ναυπήγησης, ακόμα μεγαλύτερο (250 τόνων) και διαφορετικής κατασκευής από το προηγούμενο, το οποίο όμως ναυάγησε λόγω ομίχλης έξω από τη Δανία κατά τον πλου του από το Barrow-in-Furness προς την Κροστάνδην.

Από την έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Τα Ελληνικά Υποβρύχια, τ.1, σελ.89-95). Συγγραφείς: Τιμόθεος Μασούρας, Θωμάς Κατωπόδης, Αντιναύαρχοι Π.Ν.ε.α. Επίτιμοι Αρχηγοί Στόλου. Η δίτομη έκδοση τιμήθηκε με Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών.